Cukrzyca – pierwsza niezakaźna epidemia na świecie, czym jest?
Klasyfikacja cukrzycy
Podział rekomendowany przez światową organizację Zdrowia : Definition, Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus and its Complications. Report of a WHO Consultation. Department of Noncommunicable Disease Survellance, Genewa 1999:
Cukrzyca, w której przeżycia pacjenta jest zależne do egzogennej insuliny ( uprzednio typ 1 cukrzycy, cukrzyca młodocianych ).
Cukrzyca, w której insulina jest konieczna do utrzymania prawidłowego metabolizmu raczej niż dla przeżycia ( uprzednio typ 2, cukrzyca dorosłych, cukrzyca niezależna od insuliny ).
Upośledzona regulacja poziomu glukozy:
upośledzona tolerancja glukozy – jest stanem pośrednim między prawidłową tolerancją a wystąpieniem objawów pełnej cukrzycy. Jest najczęściej wynikiem zwiększonej insulinooporności związanej z np. otyłością, zwłaszcza brzuszną. Objawowo jest to stan dłuższego utrzymywania się wyższego poziomu glukozy po posiłkach. Może być pierwszym objawem insulinooporności wiodącej do pełnoobjawowej cukrzycy. Upośledzona tolerancja glukozy jest także czynnikiem ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca.
Hiperglikemia na czczo – powstaje wskutek nasilonego procesu w wątrobie w okresie między posiłkami, co wynika z upośledzonej kontroli insuliny w regulacji tych procesów.
Cukrzyca ciężarnych. Obejmuje pacjentki w ciąży zarówno z nietolerancją glikozy, jak i pełnoobjawową cukrzycą. Nietolerancja glukozy występuje u 2% kobiet w ciąży. U 40% pacjentek wystąpi pełny obraz cukrzycy w następnych 10 latach.
Główne cechy cukrzycy
1. Cukrzyca zależna od insuliny ( typ 1 ). Cukrzyca typu 1 jest chorobą dziedziczną, układ immunologiczny rówineż ma znaczenie w rozwoju cukrzycy typu 1. Choroba może objawiać się hiperglikemią i glukozurią, ale rówież kwasica metaboliczna i ketonuria może być pierwszym objawem choroby. Poziom insuliny i C-peptydu może być prawie zerowy.
2. Cukrzyca w której insulina nie jest konieczna ( typ 2 ). Choroba ta zwykle rozwija się u pacjentów powyżej 30 roku życia, jest chorobą powstającą w wyniku zaburzenia ekspresji wielu genów. Ujawnia się pod wpływem czynników środowiskowych takich jak : nasz styl życia, wiek, dieta, otyłość. Cechą charakterystyczną jest okres utajenia objawiający się insulinoopornością. W okresie utajenia spotykamy się z objawami upośledzonej tolerancji glukozy, charakteryzującej się dłużej utrzymującą się hiperglikemią i triglicerydemią poposiłkową oraz aktywowanym przez nią zwiększonym wyrzutem insuliny. Po wyczerpaniu komórek beta wysp, gdzie insulina już nie jest w stanie kompensować braków, produkcja insuliny spada i pojawia się pełny obraz cukrzycy z powikłaniami wczesnymi i późnymi.
Głównym objawem cukrzycy jest pojawienie się podwyższonego poziomu glukozy we krwi. W okresie nietolerancji glukozy jest to zjawisko przejściowe, związane z posiłkami. W rozwiniętej cukrzycy stężenie glukozy utrzymuje się powyżej normy i pojawia się objaw hiperglikemii na czczo. Mimo nadmiaru glukozy w organizmie, w cukrzycy głównym źródłem energii stają się tłuszcze i białka. Dlatego w przypadku podejrzenia cukrzycy, bardzo często lekarze zlecają pacjentom badanie lipidogramu ( oznaczenie cholesterolu całkowitego wraz z frakcjami i triglicerydami ).
Powikłania cukrzycy
Ostre powikłania
Na skutek zaburzeń u pacjenta może dojść do śpiączki lub kwasicy metabolicznej typu B. Nieketonowa śpiączka występuje zwykle u chorych z cukrzycą typu 2 i stanowi zagrożenie życia. Charakterystycznym obrazem jest znaczna hiperglikemia sięgająca nawet 1000 mg/dl ( 55 mmol/l ). Terapia polega na podawaniu insuliny i uzupełnianiu niedoborów wodno-elektrolitowych.
Kwasica mleczanowa stanowi ciężkie powikłanie cukrzycy ketonowej, grożącej w wysokim stopniu śmiertelnością. Terapia polega na podawaniu insuliny z glukozą, wyrównaniu równowagi wodno-elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej. W niektórych przypadkach należy wykonać dializę pozaustrojową.
Późne powikłania cukrzycy
Większość późnych powikłań występujących w cukrzycy wynika z uszkodzenia funkcji śródbłonka naczyń, dając w konsekwencji miażdżycę, nadciśnienie, stopę cukrzycową czy powikłania zatorowo-zakrzepowe. W cukrzycy zwłaszcza, ryzyko miażdżycy jest znacznie podwyższone.
Badania stosowane w diagnostyce cukrzycy
Podstawowym badaniem jest oznaczenie poziomu Glukozy we krwi na czczo, w przypadku podwyższonego wyniku, lekarz kierujący może wystawić skierowanie na test obciążenia glukozą (75g, 2h) ( doustny test tolerancji glukozy OGTT ). Dodatkowo pacjent może również wykonać stężenie HbA1c .
Pomiar glukozy na czczo powinien być wykonywany po 10-16 godzinnym wstrzymywaniu się od przyjmowania posiłków czy słodkich napojów. W przypadku doustnego testu tolerancji glukozy OGGT wskazaniem do przeprowadzenia testu są powtarzające się graniczne bądź podwyższone wyniki glukozy, glikozuria ciężarnych, nawykowe poronienia lub wcześniejsze ciąże z nieprawidłową tolerancją glukozy. Ponieważ wysiłek fizyczny poprawia tolerancję glukozy wskazane jest wykonanie obciążenia w warunkach zbliżonych do standardowych warunków życia pacjenta. Natomiast pacjent powinien wstrzymać się 10-16 przed badaniem od przyjmowania posiłku oraz nie palić papierosów w okresie próby. Hemoglobina glikowana ( HbA1c ) badanie przekazuje nam sumaryczny wynik glukozy z okresu 2,5 – 3 miesięcy.
Rozpoznanie cukrzycy
Wskazaniem do rozpoznania cukrzycy są :
Występuje wielomocz, wzmożone pragnienie, niewyjaśniona utrata masy ciała.
Wynik glukozy podczas każdego badania jest zawsze powyżej normy lub graniczny.
Poziom glukozy po doustnym teście tolerancji glukozy jest powyżej normy.
Stężenie hemoglobiny glikowanej jest powyżej normy.
Badania stosowane w monitorowaniu cukrzycy
Ogólna dostępność glukometrów i badań w punktach pobrań, pozwala nam ocenić poziom glukozy i prowadzenie udanej samokontroli. Uwzględniając normalny tryb życia, dobrym sposobem monitorowania jest test tzw. dobowy profil glikemii ( wyznaczanie stężania glukozy we krwi za pomocą glukometru, kilkakrotnie w ciągu doby ). Możliwość szerszej oceny poziomu glikemii jest oznaczenie hemoglobiny glikowanej ( HbA1c ). Badanie Lipidogram (CHOL, HDL, LDL, TG) pozwala na ocenę rozwoju miażdżycy. Oznaczenie Insulina i C-peptyd bywa używane w badaniach nad oceną wydolności trzustki i wątroby.